Ko te pa o Rauporoa e toru kiromita ki te tonga o Whakatane, tua atu ra ki te taha uru o te awa o Whakatane.  I nohoia te pa ra e te iwi o Ngati Pukeko.  I mohiohia whanuihia ratou mo wo ratou tohungatanga ki te whakatipu witi, he kanga hoki, me wetahi atu mea, a he kaha kaimahi whenua o nga kau me nga hoiho.  He hoa hoki ratou no te kawanatanga.

I te tau kotahi mano e waru rau, ono tekau ma whitu i whakaturia he mira ki Te Poronu, he wahi tauaro i te awa, i te Rauporoa.  He mea hanga tenei hei mira i te witi i whakatipuria e Ngati Pukeko.  I kohaina nga mihini e (i taua wa) Kawana George Grey.

I te tau whai muri, te tau kotahi mano, e waru rau, ono tekau ma waru, i hangaia he rāihe hei whakautu ake i nga whakawetiweti mai i a Te Koti me wana pononga ki te tahu i nga kainga o te iwi o Ngati Pukeko.  Paku noa iho te wa i taupātia te rāihe nei ka whakarerea e te ope.

Ana, i kokiritia nga ope a Te Kooti i te tau kotahi mano e waru rau, e ono tekau ma iwa, he whakawawao kore a te rāihe.  I nohoia te mira e te rangatira me tona whanau me etahi atu.  Koia anake te   waonga a Te Poronu ki te whakaekenga o nga ope taua e rua – tetahi ki te mira me te rāihe, tetahi atu ki tera taha o te awa i Rauporoa.

I tu kaha te hunga ki Te Poronu, engari ra i taeatia te rāihe me te mira, ona kainoho i whakamatengia, i mauhia ranei.

Ko te tukinga i te taha o te awa ki Rauporoa ka tere huri hei tukitanga, a, ka keria he rua raiwhara e nga Hauhau ki te tonga o te kāinga hei pupuri ake i te pa.  I nga ra torutoru, me te iti hoki o nga matenga o Ngati Pukeko, ka rere te iwi o Rauporoa ki te uru, a, ka ora rawa ratou i te whai ake o nga Hauhau na te taenga atu o nga hoa mai i te uru.

Ripeka Kaaho – Raupōroa

Ko te tau kotahi mano, iwa rau, ono tekau ma iwa, i taua wā ko Te Kooti i pokai whenua. I te marama o Poututerangi, i haere mai i a te Kooti ki Whakatane, ki te marau i te pā o Rauporoa. 

Ko te pā o Rauporoa e noho ana ki te taha i te marae o Rewatu ki te huarahi o Taneatua. 

Ko te marau o Rauporoa: whā rau te ope taua, kawau maro ā te Kooti i takahi puni ki te pā o Raupo-roa. I tutaki rātou ki a Ripeka Kaaho i te Puapua. I whangai e ia i nga poaka maimoa i reira. 

Ko te ope i mau whakarau ia ki te Hurepo. Ko etahi o ngā kaitorotoro, etahi o ngā whanau o Ripeka. 

Ko Tupara Kaaho tana tungane, ko Makarini Te Waru, tana taokete, ā, ko Tupara me Te Makarini, e rua o ngā kaitorotoro.   

Ki a Te Kooti, ko te ture mo ngā tāngata i whakawhiti i te ope taua, ko te mate. Hei aha te tatai hono o Ripeka me tōna whanau ki te ope taua – ko te mea nui ko te tohu “He maroro kokoti ihu waka tauā”. Ko tana whakahau- ka mate ia. I mate ia na te ringa patu o tana tungane. E ai ki ngā nūpepa tawhito, nui te aroha i waenganui i a rāua. 

I te whakaakoranga o tēnei wahine me te whakaakoranga o te marau o te Rauporoa, i ako au i hinga te tuahine hoki o  tōku koroua, nā Te Teko. 

Ko te waiata “Te Maroro Kokoti”, he apakura ki te whakamaumahara i a Ripeka Kaaho.

 E hine e hine

Pātata atu te kawau mārō

Te Kooti e pōkai whenua nei

He ope, he tira te haere ake nei e e e i 

E hine e hine te tohu a te kawau kua tūtakihia e koe

He maroro kokoti ihu waka taua e e e i

E hine e hine kua kākahutia

E te mate

Te āhuatanga e kore e taea te aha e 

Ko ngā kaitito waiata – ko Courtney Sullivan, Pat Young, me Moerangi Black. I tuhi rātou i te marama o Akuhata o tēnei tau, mo te Auahatanga Wānanga mai i te rūnanga o Ngāti Awa. 

Ko te whakatauki: “He maroro kokoti ihu waka taua.” 

Ko te kupu whakarite ko “Te Kooti e pōkai whenua nei.”